Un clásico que gaña con cada relectura, que se fai inmenso a medida que imos cumprindo anos e que, como obra mestra que é, ten varias "capas" de lectura, a máis profunda das cales trata sobre un dos grandes temas da literatura: o poder devastador do paso do tempo.
Desde a perspectiva do protagonista, Don Fabrizio, príncipe siciliano en cuxo escudo familiar figura o felino que dá título á novela, asistimos, no contexto histórico da unificación italiana, á transformación da antiga sociedade aristocrática noutra onde irrompe unha nova clase dominante: a burguesía arribista . Os que coñezan a obra de Otero Pedrayo, recoñecerán o tema nas novelas que tratan a decadencia da fidalguía galega.
A obra pode catalogarse como novela histórica, pero ademais, ou especialmente, como novela de personaxe pois, a pesar de ter un narrador externo, toda ela, excepto a breve parte final, un epílogo tras a morte do protagonista, está contada desde a perspectiva de Don Fabrizio, quen observa, cunha mestura de melancolía e irónico humor amargo, a realidade que o rodea. De novo lembramos a Otero Pedrayo, e algúns dos seus fidalgos, personaxes con luces e moitas sombras, coma Don Fabrizio, pero presentados con afecto polos seus creadores, membros da mesma clase social.
A crítica dixo que Don Fabrizio está inspirado no bisavó do autor, pero probablemente a súa visión da vida sexa tamén a do propio autor, un home xa preto da morte (a novela publicouse postumamente). E, aínda que, como se dixo, o paso implacable do tempo e a morte inevitable son o grande tema da obra, nesta latexa a Vida; cunha expresividade e unha penetración psicolóxica admirables, Tomasi di Lampedusa pinta, en escenas, cadros da vida da familia e do contorno do protagonista, quen, aínda que no esplendor da súa madureza, sabe que o destino último do ser humano é morrer.
A novela, publicada en 1958, tivo, en 1963, unha versión cinematográfica, considerada obra mestra até o punto de ser, para moitos, un dos infrecuentes casos en que a película é superior á obra literaria na que se basea, opinión coa que non concordo. "Il gattopardo" de Visconti é unha adaptación relativamente fiel da novela, con algunha licenza de peso, como a eliminación dos capítulos finais, co que a morte do protagonista só fica suxerida no filme. Ademais, o punto de vista de don Fabrizio, as súas reflexións e observacións, (tan importantes na novela), fican esvaecidas no filme, substituídas por xestos, silencios, olladas na, por outra banda, moi celebrada interpretación de Burt Lancaster quen, porén, non consegue transmitir todos os matices emocionais do personaxe.
A película é visualmente moi fermosa, a fotografía excelente, en especial na reprodución da areosa e poeirenta terra siciliana; hai, ademais, escenas que parecen cadros, que representan moi ben a mestura de luxo e decadencia en que vive a familia protagonista. Os personaxes tenden, en xeral, á caricatura; esta tendencia ao exceso bufo non a percibín tan claramente na novela, onde o ton é acedamente irónico.
A narración resulta un pouco plana, ás veces parece que non avanza, que se recrea en exceso nos detalles (moi expresivamente, un espectador dixo que na película había "demasiados complementos circunstanciais" ) e hai certa desproporción na súa estrutura ( a famosa escena do baile é, para algúns, o miolo temático do filme mentres para outros é excesivamente longa). En todo caso, a película como dixemos, respecta bastante fielmente a obra de Tomasi di Lampedusa e está considerada un clásico.
S.P.
